انواع حرکات جنین در دوران بارداری

حرکات جنین یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت او در دوران بارداری محسوب می‌شود. این حرکات که از اوایل بارداری آغاز می‌شوند، به‌تدریج تکامل یافته و در ماه‌های پایانی، الگوهای مشخصی پیدا می‌کنند. درک این حرکات به مادر کمک می‌کند تا از وضعیت سلامت جنین مطلع شده و در صورت کاهش یا تغییرات غیرطبیعی، اقدامات لازم را انجام دهد. در این راهنما از مجله زیبا باش، انواع حرکات جنین در دوران بارداری، از هفته‌های ابتدایی تا زمان تولد را بررسی کرده‌ایم. 

مراحل تکامل حرکات جنین در دوران بارداری

حرکات جنین در طول بارداری دستخوش تغییرات مختلفی می‌شود. ابتدا حرکات خفیف و لرزش‌مانند هستند و به مرور به ضربات قوی‌تر، چرخش‌ها و حتی سکسکه‌های جنینی تبدیل می‌شوند. به طور کلی، انواع حرکات جنین به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• ✔ حرکات ضعیف: شامل تکان‌های خفیف که بیشتر در اوایل بارداری حس می‌شوند.
• ✔ حرکات قوی: لگد زدن‌های محسوس که در اواسط و اواخر بارداری افزایش می‌یابد.
• ✔ حرکات چرخشی: شامل غلتیدن یا تغییر موقعیت جنین، که اغلب در ماه‌های آخر بارداری دیده می‌شود. 

بیشتر بخوانید: اندازه جنین در هفته های مختلف بارداری

حرکات جنین در هفته‌های مختلف بارداری

از هفته اول تا 12 بارداری

در هفته‌های اولیه، جنین حرکات بسیار ظریفی دارد که معمولا توسط مادر احساس نمی‌شود، اما در سونوگرافی قابل مشاهده هستند.

·        قبل از هفته نهم: حرکات کلی بدن، مانند خم شدن سر و پشت

·        هفته نهم: مشاهده حرکات خمیازه و کشش بدن

·        هفته دهم: آغاز حرکات اندام‌ها و واکنش‌های ناگهانی

·        هفته یازدهم: باز کردن دهان و مکیدن انگشتان

·        هفته دوازدهم: بلعیدن مایع آمنیوتیک توسط جنین

از هفته 13 تا 20 بارداری: شروع احساس حرکات توسط مادر

از هفته 13 تا 20، مادر برای اولین بار حرکات جنین را احساس می‌کند. این پدیده به «جنبش اولیه» یا Quickening معروف است. مادران باردار برای اولین بار این حرکات را مانند قلقلک یا لرزش ملایم حس می‌کنند.

از هفته 20 تا 36 بارداری: افزایش شدت حرکات

در این دوره، جنین حرکات متنوعی مانند لگد زدن، غلت زدن و حتی واکنش به لمس یا صدا را نشان می‌دهد. نکات مهم این دوره شامل موارد زیر است:

·        هفته 28: جنین به صداهای بلند واکنش نشان داده و در پاسخ به تحریک، حرکات ناگهانی انجام می‌دهد.

·        هفته 30: آغاز حرکات «گام برداشتن»، شبیه به دوچرخه زدن پاها

·        هفته 36: حرکات جنین کم‌تر می‌شود، زیرا فضای رحم محدودتر شده است.

از هفته 36 تا زایمان: تغییرات در الگوی حرکتی

در هفته‌های پایانی، جنین بیشتر به سمت پایین رحم حرکت می‌کند و آماده تولد می‌شود. در این دوره، حرکت‌های چرخشی کاهش می‌یابد اما لگد زدن‌ها همچنان ادامه دارند.

حرکات زیاد جنین در شب

معمولا شب‌ها حرکات جنین را بیشتر احساس می‌کنید، زیرا در طول روز به دلیل مشغله‌های روزمره، کمتر به آن توجه دارید. در شب، زمانی که بدن در حالت استراحت است، این حرکات واضح‌تر می‌شوند. بیشترین میزان فعالیت جنین معمولا بین ساعات 7 شب تا 4 صبح اتفاق می‌افتد.

محرک‌های حرکت جنین

برخی از جنین‌ها ذاتاً فعال‌تر هستند و بیشتر حرکت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر آرام‌ترند. این تفاوت‌ها تا حدی به ویژگی‌های خلق ‌و خو و رشد عصبی آن‌ها مرتبط است. جنین می‌تواند به محرک‌های مختلفی مانند موسیقی، صداهای محیطی (مانند صدای بسته شدن در)، فشار یا لمس آرام شکم، تغییرات دمایی غذاها و نوشیدنی‌ها و حتی طعم برخی خوراکی‌ها واکنش نشان داده و حرکت کند.

عوامل مؤثر بر احساس حرکات جنین

احساس حرکات جنین در دوران بارداری تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد. برخی از این عوامل می‌توانند باعث کاهش یا تأخیر در احساس این حرکات شوند، که در ادامه به بررسی مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

1. چاقی مادر

چاقی می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش احساس حرکات جنین باشد. در مادرانی که دارای شاخص توده بدنی (BMI) بالایی هستند، ضخامت دیواره شکم بیشتر بوده و این امر می‌تواند مانند یک عایق، حس کردن حرکات جنین را دشوار کند. هرچه لایه‌های چربی زیرپوستی بیشتر باشند، حرکات ظریف و اولیه جنین سخت‌تر احساس می‌شوند. 

2. حجم کم مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرآمنیوس)

مایع آمنیوتیک فضای اطراف جنین را پر کرده و امکان حرکت آزادانه او را فراهم می‌کند. در صورتی که حجم این مایع کم باشد، جنین فضای کمتری برای حرکت خواهد داشت، در نتیجه حرکات او محدود شده و مادر نیز کمتر آن‌ها را احساس خواهد کرد. این وضعیت می‌تواند در اثر مشکلاتی مانند نارسایی جفت، پارگی کیسه آب، فشار خون بالا یا برخی بیماری‌های مادرزادی جنین ایجاد شود. 

3. جفت قدامی

جفت قدامی به حالتی گفته می‌شود که جفت در قسمت جلویی رحم (یعنی بین دیواره شکم و جنین) قرار می‌گیرد. در این شرایط، جفت مانند یک بالش ضربات و حرکات جنین را جذب کرده و مادر ممکن است آن‌ها را کمتر یا دیرتر احساس کند. این عامل معمولا در سه‌ ماهه دوم و سوم بارداری تأثیرگذار است، اما بعد از هفته 28 بارداری اهمیت کمتری پیدا می‌کند، زیرا حرکات جنین قوی‌تر و محسوس‌تر می‌شوند. 

4. مصرف سیگار، الکل و برخی داروها

سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر یا الکل می‌تواند سطح اکسیژن‌رسانی به جنین را کاهش داده و باعث کاهش فعالیت او شود. همچنین برخی داروها، مانند آرام‌بخش‌ها، بنزودیازپین‌ها و داروهای مخدر مانند متادون، باعث کاهش حرکات جنین می‌شوند. مادرانی که تحت درمان‌های خاص دارویی قرار دارند، باید تأثیر احتمالی این داروها بر حرکات جنین را با پزشک خود بررسی کنند. 

5. بارداری اول

در بارداری‌های اول، عضلات دیواره شکم مادر هنوز تجربه کشیدگی و تغییرات ناشی از بارداری را نداشته‌اند، به همین دلیل مادران باردار معمولا دیرتر متوجه حرکات جنین می‌شوند. این امر معمولاً به این دلیل است که مادر قادر به تشخیص تفاوت بین حرکات گوارشی و حرکات واقعی جنین نیست. در بارداری‌های دوم و بعدی، تجربه قبلی مادر باعث می‌شود که زودتر متوجه این حرکات شود، حتی از هفته 14 تا 16 بارداری. برای آشنایی کامل با اقدامات لازم قبل از باردار شدن و حاملگی کلیک کنید. 

6. وضعیت قرارگیری جنین

موقعیت قرارگیری جنین در رحم نیز می‌تواند در میزان احساس حرکات او تأثیرگذار باشد. زمانی که جنین به سمت عقب رحم متمایل است، حرکات او کمتر احساس می‌شود. در مقابل، اگر جنین در جلوی رحم قرار گرفته باشد، مادر به‌وضوح لگدها و تکان‌های او را حس خواهد کرد. 

7. سطح فعالیت مادر

مادرانی که در طول روز فعالیت زیادی دارند، معمولا کمتر متوجه حرکات جنین می‌شوند. حرکات مداوم بدن مادر باعث ایجاد یک حالت گهواره‌ای برای جنین شده و ممکن است او را به خواب ببرد. در مقابل، زمانی که مادر استراحت می‌کند، مخصوصاً در حالت درازکش به پهلو، حرکات جنین بیشتر احساس می‌شود. 

8. چرخه‌های خواب جنین

جنین در رحم نیز چرخه‌های خواب و بیداری دارد. برخی از این چرخه‌ها کوتاه و برخی دیگر طولانی‌تر هستند و ممکن است از 20 دقیقه تا 90 دقیقه ادامه داشته باشند. در طول این زمان‌ها، جنین کمتر حرکت می‌کند و مادر ممکن است فکر کند که فعالیت او کاهش یافته است.

اهمیت شمارش لگدهای جنین

یکی از روش‌های ارزیابی سلامت جنین، شمارش لگدهای او توسط مادر است. اگر تعداد حرکات کاهش یابد، ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل باشد.

روش‌های شمارش حرکات جنین

•  ✖ مادر در وضعیت نشسته یا دراز کشیده، 10 حرکت جنین را بشمارد و مدت‌زمان آن را یادداشت کند.
• ✖ یا پس از صرف غذا، در حالت استراحت قرار بگیرد و تعداد لگدهای جنین را در 15 دقیقه بشمارد.

به طور کلی، 10 حرکت در دو ساعت طبیعی محسوب می‌شود. اگر تعداد حرکات کاهش یابد، مهم است که به پزشک مراجعه کنید.

بررسی و مدیریت حرکات غیرطبیعی جنین

اگر حرکات جنین بیش از حد کم یا غیرعادی باشد، پزشک برای ارزیابی وضعیت او از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند، از جمله مهمترین آزمایشات و تست های دوران بارداری:

• ✔ تست NST (نوار قلب جنین): برای بررسی ضربان قلب و واکنش‌های جنین به تحریکات خارجی
• ✔ سونوگرافی داپلر رنگی: جهت بررسی جریان خون در بند ناف و جفت
• ✔ سونوگرافی بیوفیزیکال: ارزیابی حرکات اندام‌ها، الگوی تنفس و میزان مایع آمنیوتیک
• ✔ کاردیتوکوتوگرام (CTG): بررسی ضربان قلب جنین و واکنش آن به حرکات

در صورتی که نتایج این آزمایش‌ها نشان‌دهنده مشکل جدی باشد و امکان درمان یا کنترل آن وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است گزینه‌های لازم را بررسی کند. اما اگر شرایط تحت کنترل باشد، مادر باید تا زمان زایمان تحت مراقبت‌های دقیق پزشکی قرار گیرد. در مواردی که پارگی زودرس کیسه آب باعث کاهش حرکات جنین شده باشد و رشد او به مرحله‌ای رسیده باشد که زایمان امکان‌پذیر باشد، پزشک احتمالاً زایمان زودرس را توصیه کند تا نوزاد در محیط دستگاه تحت مراقبت ویژه قرار گیرد. 

جمع‌ بندی

حرکات جنین یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد و سلامت او در دوران بارداری محسوب می‌شود. این حرکات از هفته‌های ابتدایی بارداری آغاز شده و به مرور قوی‌تر و منظم‌تر می‌شوند. آگاهی از الگوی طبیعی حرکات جنین در هر مرحله از بارداری، به مادر کمک می‌کند تا وضعیت او را بهتر درک کند و در صورت مشاهده تغییرات غیرعادی، اقدامات لازم را انجام دهد.