همه چیز درباره آب مروارید چشم

چشمان ما دریچه‌ای به سوی دنیای پیرامون هستند و حفظ سلامت آن‌ها برای داشتن کیفیت زندگی مطلوب، امری حیاتی است. یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که می‌تواند بینایی را تحت تأثیر قرار دهد، آب مروارید چشم است. شاید نام آن را شنیده باشید یا حتی فردی را بشناسید که با این عارضه دست و پنجه نرم می‌کند. اما آب مروارید دقیقاً چیست و چگونه بر دید ما اثر می‌گذارد؟

در این مقاله جامع از مجله زیبا باش، قصد داریم به زبانی ساده و کامل، شما را با تمام جنبه‌های این بیماری چشمی آشنا کنیم؛ از تعریف و علل بروز آن گرفته تا علائم، روش‌های تشخیص، درمان‌های موجود و مهم‌تر از همه، راه‌های پیشگیری. اگر نگران سلامت چشمان خود هستید یا صرفاً می‌خواهید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید، با ما همراه باشید تا نگاهی دقیق‌تر به دنیای پشت پرده آب مروارید چشم بیندازیم. 

آب مروارید چشم چیست؟ تعریفی ساده و علمی

آب مروارید (Cataract) به زبان ساده، به کدر شدن عدسی طبیعی چشم گفته می‌شود. عدسی چشم، ساختاری شفاف و انعطاف‌پذیر است که درست پشت عنبیه (بخش رنگی چشم) قرار دارد. وظیفه اصلی آن، متمرکز کردن نور ورودی به چشم بر روی شبکیه (لایه حساس به نور در پشت چشم) است تا تصویری واضح شکل بگیرد. این فرآیند شبیه به عملکرد لنز در دوربین عکاسی می‌باشد.

حالا تصور کنید این لنز شفاف، به تدریج کدر و مات شود؛ درست مانند شیشه‌ای که بخار گرفته یا کثیف شده است. این اتفاق باعث می‌شود نور به درستی روی شبکیه متمرکز نشود و در نتیجه، دید فرد تار، مه‌آلود و کدر به نظر برسد. این کدر شدن عدسی، همان آب مروارید چشم است. این بیماری معمولاً به آرامی پیشرفت می‌کند و ممکن است در ابتدا تأثیر چندانی بر بینایی نداشته باشد، اما با گذشت زمان می‌تواند به طور قابل توجهی دید را مختل کند.

 

چرا به آب مروارید چشم مبتلا می‌شویم؟ بررسی علل اصلی

افزایش سن

شایع‌ترین علت آب مروارید، فرآیند طبیعی پیری است. با بالا رفتن سن، پروتئین‌های موجود در ساختار عدسی چشم دچار تغییرات شیمیایی می‌شوند. این پروتئین‌ها که در حالت عادی به صورت منظم و شفاف کنار هم قرار گرفته‌اند، شروع به تجمع و کلوخه شدن می‌کنند. همین تجمع پروتئینی باعث ایجاد نواحی کدر در عدسی و بروز آب مروارید چشم می‌شود. به همین دلیل است که اکثر افراد مسن، درجاتی از آب مروارید را تجربه می‌کنند.

ژنتیک و سابقه خانوادگی

وراثت نیز می‌تواند در ابتلا به آب مروارید نقش داشته باشد. اگر والدین یا سایر اعضای نزدیک خانواده شما سابقه ابتلا به آب مروارید چشم را داشته‌اند، احتمال اینکه شما نیز در مقطعی از زندگی به آن مبتلا شوید، کمی بیشتر از دیگران است. البته این به معنای ابتلای قطعی نیست، اما یک عامل خطر محسوب می‌شود.

بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت و فراتر از آن

برخی بیماری‌های مزمن، به ویژه دیابت، می‌توانند خطر ابتلا به آب مروارید را به طور قابل توجهی افزایش دهند. قند خون بالا در افراد دیابتی می‌تواند باعث تورم عدسی و تغییر در ساختار پروتئین‌های آن شود که این امر روند کدر شدن عدسی را تسریع می‌بخشد. علاوه بر دیابت، بیماری‌های دیگری مانند فشار خون بالا، برخی اختلالات متابولیک و استفاده طولانی‌مدت از داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتون‌ها) نیز می‌توانند در بروز آب مروارید چشم مؤثر باشند.

سبک زندگی و عوامل محیطی

عادات روزمره و شرایط محیطی نیز برای ایجاد آب مروارید چشم بی‌تأثیر نیستند:

·        تغذیه نامناسب

·        قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV

·        سیگار کشیدن

·        مصرف الکل

علائم هشداردهنده آب مروارید چشم کدامند؟

همانطور که اشاره شد، آب مروارید معمولاً به تدریج پیشرفت می‌کند و علائم آن نیز ممکن است در ابتدا خفیف باشند. با این حال، با کدرتر شدن عدسی، علائم زیر شایع‌تر و شدیدتر می‌شوند:

·        تاری یا مه‌آلودگی دید: این شایع‌ترین علامت است. فرد احساس می‌کند که از پشت یک شیشه کثیف یا مه‌آلود به دنیا نگاه می‌کند. این تاری دید معمولاً با تعویض عینک بهبود نمی‌یابد.

·        کاهش دید در شب: رانندگی در شب یا دیدن در محیط‌های کم‌نور دشوارتر می‌شود.

·        حساسیت به نور و خیرگی: نورهای شدید، مانند نور خورشید یا چراغ اتومبیل‌ها، باعث خیرگی شدید و آزاردهنده می‌شوند. ممکن است فرد در اطراف منابع نوری، هاله‌هایی را مشاهده کند.

·        نیاز به نور بیشتر برای مطالعه: فرد برای خواندن یا انجام کارهای دقیق به نور بیشتری نسبت به قبل نیاز پیدا می‌کند.

·        محو شدن یا زرد شدن رنگ‌ها: رنگ‌ها ممکن است کمتر شفاف و درخشان به نظر برسند و تمایل به زردی پیدا کنند. تشخیص تفاوت‌های ظریف بین رنگ‌ها (مثلاً آبی و بنفش) دشوارتر می‌شود.

 

انواع مختلف آب مروارید

آب مروارید را می‌توان بر اساس محل کدورت در عدسی دسته‌بندی کرد:

آب مروارید هسته‌ای (Nuclear Cataract)

شایع‌ترین نوع که مرکز (هسته) عدسی را درگیر می‌کند. این نوع معمولاً با افزایش سن مرتبط است و باعث نزدیک‌بینی موقت یا حتی بهبود موقت دید نزدیک (second sight) می‌شود، اما به تدریج باعث زرد شدن و کدر شدن عدسی می‌گردد.

آب مروارید قشری (Cortical Cataract)

این نوع از لبه‌های خارجی عدسی (قشر) شروع شده و به صورت پره‌هایی به سمت مرکز پیش می‌رود. افراد مبتلا به این نوع آب مروارید چشم، اغلب از خیرگی نور شکایت دارند.

آب مروارید زیرکپسولی خلفی (Posterior Subcapsular Cataract)

این نوع در قسمت پشتی عدسی، درست زیر پوشش (کپسول) آن ایجاد می‌شود. اغلب سریع‌تر از انواع دیگر پیشرفت می‌کند و معمولاً دید نزدیک و دید در نور شدید را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع آب مروارید چشم بیشتر در افراد دیابتی یا کسانی که از استروئیدها استفاده می‌کنند، دیده می‌شود. 

تشخیص دقیق آب مروارید چشم چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص آب مروارید چشم نسبتاً ساده است و توسط چشم‌پزشک یا اپتومتریست از طریق معاینه کامل چشم انجام می‌شود. این معاینه معمولاً شامل موارد زیر است:

·        سنجش حدت بینایی (Visual Acuity Test): بررسی میزان دید شما با استفاده از چارت‌های بینایی استاندارد (مانند چارت اسنلن).

·        معاینه با اسلیت لمپ (Slit-Lamp Examination): این ابزار یک میکروسکوپ ویژه با منبع نور قوی است که به پزشک اجازه می‌دهد ساختارهای جلویی چشم، از جمله قرنیه، عنبیه و مهم‌تر از همه، عدسی را با بزرگنمایی بالا مشاهده کرده و هرگونه کدورت یا ناهنجاری را تشخیص دهد.

·        معاینه شبکیه (Retinal Exam): پزشک معمولاً با استفاده از قطره‌های چشمی، مردمک چشم شما را گشاد می‌کند تا بتواند دید بهتری از پشت چشم، یعنی شبکیه و عصب بینایی، داشته باشد. این کار به رد سایر بیماری‌های چشمی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند نیز کمک می‌کند. 

روش‌های درمان آب مروارید چشم: از انتظار تا جراحی

درمان آب مروارید چشم به شدت بیماری و میزان تأثیر آن بر کیفیت زندگی فرد بستگی دارد.

راهکارهای غیرجراحی در مراحل اولیه

اگر آب مروارید در مراحل اولیه باشد و تأثیر کمی بر بینایی شما داشته باشد، ممکن است نیازی به درمان فوری نباشد. پزشک ممکن است راهکارهای زیر را توصیه کند:

·        تجویز عینک یا لنز تماسی جدید: تغییر شماره عینک می‌تواند به طور موقت به بهبود دید کمک کند.

·        استفاده از عینک‌های ضد انعکاس (Anti-glare): برای کاهش مشکل خیرگی نور

·        استفاده از نورپردازی بهتر: اطمینان از وجود نور کافی در محیط برای مطالعه و انجام کارها

·        استفاده از ذره‌بین: برای کارهای دقیق

·        معاینات منظم: پیگیری وضعیت آب مروارید و پیشرفت آن

جراحی آب مروارید: راه حل نهایی و مؤثر

تنها راه درمان قطعی آب مروارید چشم، جراحی است. زمانی که آب مروارید به حدی پیشرفت کند که فعالیت‌های روزمره مانند خواندن، رانندگی یا تماشای تلویزیون را مختل کند، پزشک معمولاً جراحی را توصیه می‌کند. خوشبختانه، جراحی آب مروارید یکی از شایع‌ترین، ایمن‌ترین و موفقیت‌آمیزترین عمل‌های جراحی در سراسر جهان است.

در این عمل که معمولاً به صورت سرپایی و با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، جراح عدسی کدر شده را از چشم خارج کرده و آن را با یک عدسی مصنوعی شفاف به نام لنز داخل چشمی (Intraocular Lens - IOL) جایگزین می‌کند. رایج‌ترین روش جراحی، فیکوامولسیفیکاسیون (Phacoemulsification) نام دارد که در آن از امواج اولتراسوند (فراصوت) برای خرد کردن عدسی کدر استفاده شده و سپس تکه‌های آن از طریق یک برش بسیار کوچک خارج می‌گردند. لنزهای داخل چشمی (IOL) انواع مختلفی دارند (تک‌کانونی، چندکانونی، توریک برای آستیگماتیسم) که انتخاب نوع آن به نیازها و شرایط چشم بیمار بستگی داشته و قبل از عمل با مشورت پزشک تعیین می‌شود. 

نکاتی برای پیشگیری از آب مروارید چشم یا به تأخیر انداختن آن

اگرچه نمی‌توان به طور کامل از آب مروارید ناشی از افزایش سن جلوگیری کرد، اما با رعایت برخی نکات می‌توان روند پیشرفت آن را کندتر کرد یا خطر ابتلا به انواع دیگر آن را کاهش داد؛ برخی از این نکات عبارتند از:

·        رژیم غذایی سالم و متعادل: مصرف فراوان میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ (غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C و E، لوتئین و زآگزانتین)

·        محافظت چشم در برابر UV: استفاده منظم از عینک آفتابی با کیفیت که 100% اشعه UVA و UVB را مسدود کند و استفاده از کلاه لبه‌دار در فضای باز

·        ترک سیگار: سیگار کشیدن خطر ابتلا به آب مروارید چشم را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

·        مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: کنترل دقیق قند خون در افراد دیابتی و مدیریت فشار خون بالا

·        کاهش مصرف الکل: محدود کردن یا قطع مصرف نوشیدنی‌های الکلی

·        معاینات منظم چشم‌پزشکی: مراجعه دوره‌ای به چشم‌پزشک، به خصوص بعد از 40 سالگی، برای تشخیص زودهنگام مشکلات چشمی

نکات پایانی

خوشبختانه، این بیماری با معاینه چشم‌پزشکی به راحتی قابل تشخیص بوده و درمان اصلی و بسیار مؤثر آن، جراحی جایگزینی عدسی کدر با لنز مصنوعی (IOL) است. با رعایت نکات پیشگیرانه مانند رژیم غذایی سالم، محافظت از چشم در برابر آفتاب و معاینات منظم، می‌توان خطر ابتلا را کاهش داده یا پیشرفت آن را به تأخیر انداخت. در صورت مشاهده هرگونه علائم نگران‌کننده در بینایی خود، به سرعت با چشم‌پزشک مشورت کنید.